Minggu, 19 September 2010

Wayang

Wayang
Olih I Nengah Konten



Wayang wantah sinalih tunggil budaya sané kadruénang olih krama Baliné, wayang madué taler pah-pahannyané minakadi wayang kulit lan wayang wong. Sané pacang baosang mangkin wantah ngeninin indik wayang kulit. Sang sané sampun pawikan ring parindikan wayang maosang, wayang makéh madué nilai upaminne, nilai seni, nilai pendidikan, nilai sastra, lan nilai pangeweruh sane luhur.

Wayang pastika sampun kauningayang olih samian parajanané, yéning maosang wayang wénten kakalih sané pacang baosang, inggih punika wayang sareng wuku wayang sané wénten paiketannyané, wuku wayang inggih punika, wuku sané kaping pitu likur saking telung dasa wuku manut wewilangan wuku sané suénné wantah nem sasih, wuku wayang kabaos wuku sané pinih kramat sajeroning telung dasa wuku.

Kawéntenan wayang kulit yéning selehin, kirang rangkung sampun mayusa 3000 warsa. Yadiastun asapunika kawéntenané, nanging rauh mangkin kantun kasenengin olih anak alit-alit, para yowana lan anak lingsir. Yéning turéksain antuk kawigunannyané, banget mawiguna lan kajungjung. Sapunapi ja pauwahan sané wénten ring jagaté, sakémaon ngeninin indik wayang sané prasida mauwah ring rupa kémanten, nanging ngeninin indik untengnyané utawi dagingné nénten mauwah sakéwanten tetep mamargi klasik tradisional. Wigunan wayang sané pinih duur wantah ngeninin indik upacara agama sané wénten paiketané sareng kapercayaan. Makéh parajanané sané pawikan indik wayang maosang, wayang kulit wantah kasenian sane pinih duur kawéntenanné, wénten taler sané maosang, wayang kulit wantah kasenian sané prasida nyuciang pamineh parajanané. Sané asapunika wantah sané tetep mawigunan dados srana upacara agama.

I Gusti Bagus Sugriwa maosang, pawayangan ngawit saking baos wayang sané mateges bayang-bayang, polih pangater pa lan pangiring an sané mateges wayang. Yéning kategesang malih wayang pateh sakadi bayangan. Saking baos wayang, wénten sané kabaos ngawayang, punika wantah sané nyolahang wayang.

Malarapan saking bayang-bayang punika makéh madaging tetuek sané prasida kasolahang sajeroning wayang. Wayang wantah marupa tetuek ngeninin indik buana alit lan buana agung, sekala kalawan niskala. Sang sané sampun madué kawikanan sajeroning wayang, sané kabaos Ki Dalang, turmaning dané sampun prasida mikolihang sané kabaos kaparamartan utawi kawéruhan. Ri sampuné asapunika kawéntenan Ki Dalang, dané kabaos Mpu Dalang madué wiguna sané banget utama Dalang sajabaning madué pangeweruh ring daging-daging carita. Punika ngawinang sané prasida nyingakin sasolahan wayang, turmaning prasida ngranjingang tetueknyané sajeroning pikayunané, ngulengang tetuek-tetuek sané karahuang malaparan saking tokoh-tokoh wayang sané kasolahang. Sané nyingakin prasida luluh sajeroning bayangan. Wayang wantah sesuluh kauripan sané patut tulad.

Wénten taler kabaos sarana sajeroning wayang, minakadi kelir kabaos simbul kulit buanané sané kabaos Bhur Loka. Suar utawi sundih kabaos téjan suryané, tejan kauripané saking Ida Sanghyang Widhi. Ki Dalang kabaos simbul saking Ida Sanghyang Widhi. Ki Dalang kabaos simbul saking Ida Sanghyang Widhi. Wayang kabaos wantah mahluk buanané utawi benda buanané. Mawinan sajeroning kauripan ring jagaté puniki wénten kabaos embas, urip, seda. Gendér wantah suara gamelan sané iramanné sakadi jaman catur yuga (Kretha-Treta-Dwapara-Kali). Makasami srana sané wénten ring sajeroning wayang sané kabaos ba duur kacingak saking buana agung. Yéning cingak saking buana alit. Kelir wantah angga sarira parajanané. Suar utawi sundih wantah téjan jiwatmané. Wayang wantah unsur tri guna (sabda, bayu, lan idep) sané wénten ring angga sarira parajanané soang-soang. Dalang wantah jiwatma sané ngicénin bayu. Gendér wantah suara sané pinaka pamargi kauripan ring jagaté.

Paiketan wuku wayang sareng wayang. Wuku wayang wantah otonan wayang, sané rauh sinunggil raina Saniscara Kliwon wara wayang, sané kabaos tumpek wayang utawi tumpek ringgit. Ring rahina punika maka samian dalang sané madué wayang utawi parajana sané siosan nglaksanayang upacara tumpek wayang. Tumpek wayang sané kabaos keramat sajeroning tumpek-tumpek sané siosan. Krana tumpek wayang kabaos rahina panyucian. Ri kalaning punika kasolahang carita sapu leger, lan lakon sudamala. Wayang boya ja sasolahan seni nénten wénten tetuek, nanging sesolahang wayang sané madué tetuek panyucian lan pangruwatan. Parajanané yéning embas ring wuku wayang, patut mangda nglaksanayang panyucian malarapan antuk ngupah wayang. Kapercayan sané punika prasida nyuciang mala lan parilaksana sané nénten becik, malarapan antuk nunas tirta saking Ki Dalang. Tirta punika katunasang olih Ki Dalang majeng ring Betara Siwa sané kapuja malarapan antuk nyolahang wayang.

Tidak ada komentar:

Posting Komentar